Η σύγχρονη ιατρική επιστήμη έχει παρουσιάσει πρωτοποριακές επεμβάσεις σε θέματα που έχουν σχέση με την αρχή, την παράταση και το τέλος της ζωής του ανθρώπου.Οι εξελίξεις αυτές όμως που αφορούν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, την κλωνοποίηση, τους πειραματισμούς σε εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, τις μεταμοσχεύσεις, τον εγκεφαλικό θάνατο και την ευθανασία, έχουν δημιουργήσει πολλά θεολογικά, ηθικά, κοινωνικά, νομικά και επιστημονικά διλήμματα.
Σε μια προσπάθεια διαφώτισης της Χριστιανικής κοινωνίας, η Ορθόδοξη Εκκλησία μελετώντας τον ευαγγελικό και πατερικό λόγο και τις βασικές ιατρικές θέσεις που ισχύουν επί αιώνες τώρα, διαμόρφωσε κάποιες απόψεις στα παραπάνω θέματα και ειδικά στο ζήτημα των μεταμοσχεύσεων.
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Ο άνθρωπος είναι ένα σύνθετο, μεικτό ον που πλάστηκε κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού και αποτελείται από το σώμα και την ψυχή. Το σώμα είναι σύνθετο και φθαρτό και εντάσσει τον άνθρωπο στον υλικό, αισθητό κόσμο, ενώ η ψυχή είναι ασχημάτιστη και αθάνατη και συνιστά το πνευματικό μέρος του ανθρώπου. Επομένως η ανθρώπινη ψυχή δεν είναι απλή βιολογική ενέργεια του σώματος όπως των ζώων, τα οποία δεν επιβιώνουν μετά τη σωματική νέκρωση, αλλά είναι ουσία αθάνατη με δική της ενέργεια που εξακολουθεί να υπάρχει μετά τον θάνατο.
Η Εκκλησία δέχεται ότι μετά την σύλληψη του εμβρύου, η ψυχή και το σώμα δημιουργούνται συγχρόνως. Συνεπώς το έμβρυο είναι πλήρης άνθρωπος ακόμα και πριν το σχηματισμό και λειτουργία του εγκεφάλου. Αυτό αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος που βρίσκεται σε κατάσταση εγκεφαλικού θανάτου εξακολουθεί να είναι έμψυχο και ζωντανό ον.
Η ψυχή δεν εδρεύει σε συγκεκριμένο όργανο αλλά βρίσκεται σε όλα τα σημεία του σώματος, στα οποία εκφράζει την δύναμη της. Όταν κάποιο όργανο υποστεί βλάβη, απλώς παύει να εκφράζεται η αντίστοιχη λειτουργία της ψυχής, όχι η ύπαρξη της. Το ίδιο συμβαίνει και στον εγκεφαλικό θάνατο, όπου ναι μεν το νευρικό σύστημα σε ποικίλο βαθμό δεν λειτουργεί και συνεπώς δεν εκφράζονται σκέψεις, συναισθήματα και προφορικός λόγος, το περιεχόμενο της συνείδησης όμως παραμένει.
Στην κατάσταση του εγκεφαλικού θανάτου, η ιατρική τεχνολογία κατορθώνει να διατηρήσει τη βιολογική ζωή μέσω μηχανικής υποστήριξης των λοιπών ζωτικών λειτουργιών. Συνεπώς η διακοπή της υποστηρικτικής λειτουργίας για την λήψη οργάνων αποτελεί ενεργητική πρόκληση θανάτου και σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας ισοδυναμεί με φόνο.
Ο μόνος κύριος της ζωής και του θανάτου είναι ο Θεός, ο οποίος μέσω της θαυματουργής παρέμβασης του ιδίου ή των Αγίων του μπορεί να επιφέρει τη θεραπεία οποιασδήποτε σωματικής βλάβης.
Ο Κύριος απαιτεί και επαινεί κάθε ιατρική προσπάθεια μέχρι τέλους για την διάσωση της ζωής κάθε ανθρώπου, ακόμα και αν πάσχει από ανίατη ασθένεια και έχουν νεκρωθεί ζωτικά του όργανα όπως ο εγκέφαλος.
Η χριστιανική αγάπη είναι ανιδιοτελής, έχει τον χαρακτήρα της θυσίας και εκτιμάται με το αν στερείται κάποιος κάτι χρήσιμο για αυτόν προκειμένου να ωφεληθεί κάποιος άλλος. Στην περίπτωση του εγκεφαλικού θανάτου, αν δεχτούμε ότι ο ασθενής είναι νεκρός, η προσφορά των οργάνων του στερείται του χαρακτήρα της αγάπης, γιατί δεν θυσιάζει κάτι χρήσιμο για αυτόν παρά άχρηστα όργανα. Αντίθετα είναι ιδιοτελής ενέργεια γιατί περιμένει την ανταμοιβή του Θεού. Στην πραγματικότητα οι αρετές της θυσίας και της αγάπης προς τον πλησίον εφαρμόζονται στην προσφορά οργάνων από ζώντες δότες όταν πρόκειται για διπλά όργανα και ιστούς.
Η έννοια της εικαζόμενης συναίνεσης του ασθενούς αποτελεί αυθαίρετη κατάλυση της ανθρώπινης ελευθερίας, ενώ η συγκατάθεση των συγγενών για την δωρεά οργάνων δεν έχει καμία πνευματική θεμελίωση στους κόλπους της χριστιανικής ηθικής.
ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
Η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου ορίστηκε για πρώτη φορά το 1968 και περιελάμβανε την κατάπαυση των λειτουργιών όλου του νευρικού συστήματος, ενώ το 1981 η επιτροπή εμπειρογνωμόνων περιόρισε την έννοια του στην μη αναστρέψιμη παύση όλων των λειτουργιών του εγκεφάλου.
Τα παλαιότερα κριτήρια προσδιορισμού του θανάτου ήταν η μη αναστρέψιμη διακοπή της αναπνευστικής και καρδιακής λειτουργίας. Αντικαταστάθηκαν όμως με τα κριτήρια του εγκεφαλικού θανάτου για δυο λόγους:
· Οι εγκεφαλικά νεκροί αποτελούν φορτίο για τους οικείους τους και τα νοσοκομεία
· Αν ίσχυαν τα παλιά κριτήρια ορισμού του θανάτου, θα ήταν δύσκολη η απόκτηση οργάνων για μεταμοσχεύσεις.
Σε εγκεφαλικά νεκρούς επιτελούνται πολλές λειτουργίες όπως:
· Οι πνεύμονες κάνουν ανταλλαγή Ο2-CO2.
· Η καρδιά πάλλεται
· Η τροφή πέπτεται από το γαστρεντερικό σύστημα
· Το ήπαρ αποτοξινώνει το αίμα.
· Οι νεφροί διατηρούν το ισοζύγιο υγρών και ηλεκτρολυτών.
· Το ανοσοποιητικό σύστημα καταπολεμά τις λοιμώξεις.
Όλα αυτά δείχνουν ότι και χωρίς τον εγκέφαλο, το σώμα μπορεί να είναι ζωντανός βιολογικά οργανισμός.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Γενικά εμείς οι Χριστιανοί είμαστε υπέρ των μεταμοσχεύσεων. Επειδή όμως θεωρούμε τους ευρισκόμενους στην κατάσταση του εγκεφαλικού θανάτου ασθενείς και όχι νεκρούς, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με την από αυτούς αφαίρεση προς μεταμόσχευση των ζωτικών τους οργάνων. Οι μόνες ηθικά και κοινωνικά αδιάβλητες περιπτώσεις δωρεάς οργάνων είναι οι εξής:
- Μεταμόσχευση ιστών ή ενός από τα διπλά όργανα υγιών δοτών.
- Μεταμόσχευση οργάνων από ασθενείς ή τραυματίες δότες, μετά όμως από την μόνιμη παύση της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας.